Afschakelen - particulieren en professionals

Deze winter wordt ons land geconfronteerd met de plotse onbeschikbaarheid van meerdere nucleaire centrales. Het evenwicht tussen productie en verbruik wordt hierdoor op de proef gesteld. De bijkomende capaciteit die nodig is om de bevoorradingszekerheid te kunnen garanderen gedurende de ganse winter en die initieel op 1600 tot 1700 MW geschat werd, is geëvolueerd in functie van de gevonden oplossingen om vandaag een niveau te bereiken tussen 600 tot 900 MW. Dit cijfer wordt voortdurend gerevalueerd.

In samenspraak met de federale Minister van Energie en diverse marktpartijen worden nu verschillende opties voortdurend bekeken die oplossingen kunnen bieden. Elia, de transportnetbeheerder voor elektriciteit, ziet voorlopig onvoldoende oplossingen die het adequaatheidsprobleem volledig kunnen wegwerken gedurende de ganse winter. Daarom kunnen we op vandaag, zelfs wanneer de Belgische én internationale markt ons alle beschikbare capaciteit aanleveren (productie, vraagrespons en import), de activering van het afschakelplan niet uitsluiten. Sinds midden oktober, doorloopt Elia wekelijks een operationeel proces die de voorspellingen voor de week nadien bekijkt. Zo kan, in samenspraak met de bevoegde autoriteiten de eventuele maatregelen voor de week nadien bekeken worden.

Het afschakelplan, als onderdeel van het federale crisisplan, zal echter maar in allerlaatste instantie ingezet worden wanneer alle andere maatregelen onvoldoende blijken om het evenwicht tussen de vraag naar en het aanbod van elektriciteit op het net te herstellen.

In het kader van het afschakelplan kunnen alle klanten aangesloten op het distributienet in een schijf die opgenomen is in het afschakelplan, te maken krijgen met een eventuele stroomonderbreking in geval van effectieve schaarste.

De wetgeving voorziet dat de distributienetbeheerder na afschakeling een lijst met prioritaire klanten kan hervoeden. Prioritaire klanten zijn voornamelijk de algemene en psychiatrische ziekenhuizen, de beheerscentrales voor noodoproepen en de eigen posten van de netbeheerders. In geval van selectieve afschakeling zal de bevoorrading van deze prioritaire klanten in principe niet onderbroken worden.

Om het afschakelplan en de betreffende gemeenten te kennen: hier.

Voorziene of onvoorziene exploitatiewerken in het kader bijvoorbeeld van netuitbreidingen en herstellingen op het net kunnen ervoor zorgen dat de netten anders geschakeld worden waardoor een netgebruiker door een andere elektrische cabine gevoed kan worden. De ter beschikking gestelde informatie op het afschakelplan is bijgevolg niet exhaustief, indicatief en vormt een momentopname van de netinfrastructuur die mogelijks continu aan wijzigingen onderhevig kan zijn. Het is dan ook niet mogelijk om met absolute zekerheid te zeggen of een woning al dan niet afgeschakeld zal worden in geval van activering van het afschakelplan.

Op basis van voorstellen van het speciaal daartoe opgerichte stuurcomité (samengesteld uit de Algemene Directie Energie van de FOD Economie, Elia, Synergrid, het federaal Crisiscentrum en de regionale crisiscentra van Vlaanderen en Wallonië) werden aanpassingen aangebracht aan het koninklijk besluit van 19 december 2002 en het ministerieel besluit van 3 juni 2005 waarin het afschakelplan als ultiem middel vermeld staat. De aangepaste wetteksten zijn voor advies voorgelegd aan de Raad van State en zouden in de loop van de volgende weken gepubliceerd moeten worden in het Belgisch Staatsblad.

Deze wetteksten bepalen dat Elia de taak heeft om een afschakelplan aan de minister van Energie voor te stellen.

De regelgeving voorziet in een onderverdeling van het elektriciteitsnet in 5 zones (noordwest, noordoost, centrum, zuidwest en zuidoost), waarbij het afschakelbaar vermogen per zone een evenredig aandeel is van het totaal vermogen in deze zone. Om de hinder van de afschakeling zo goed mogelijk te spreiden bestaat iedere zone uit 8 afschakelschijven. In overeenstemming met de wetgeving werden bij het selecteren van de af te schakelen posten stadscentra van gemeenten met meer dan 50.000 inwoners en commerciële luchthavens en havens vermeden in deze 8 afschakelschijven.

Het zijn steeds de ministers van Energie en Economie die op basis van de omstandigheden van het moment beslissen wanneer en volgens welke modaliteiten de afschakeling gebeurt om een algemene black-out te vermijden.

Schaarste is een voorzien globaal tekort van het elektriciteitsaanbod (productie en invoer) ten opzichte van de elektriciteitsvraag op een bepaald ogenblik. Alle verbruikers, dus ook zij die zich niet in een zone van het afschakelplan bevinden, kunnen bijdragen tot het beperken van het risico op schaarste en dus van het risico op afschakeling van een deel van de verbruikers door hun verbruik te beperken op de momenten waarop de globale vraag het hoogst is. Het is doorgaans in de late namiddag en vroege avond (17-20u) dat de vraag een piek bereikt (verlichting, elektrische fornuizen, ovens,... worden meer gebruikt op die momenten). Een manier om het risico op schaarste te beperken is bijvoorbeeld het vervroegen of uitstellen van het gebruik van bepaalde elektrische toestellen (bijvoorbeeld de wasmachine, droogkast of vaatwasmachine) of het gebruiken van de microgolfoven i.p.v. de klassieke oven. Elke actie om zijn verbruik te beperken op het piekmoment is nuttig wanneer een risico op schaarste in het vooruitzicht gesteld wordt.

Het is altijd aangewezen geen elektriciteit te verspillen. Wanneer echter een elektriciteitsschaarste dreigt, is het vooral op momenten van piekverbruik belangrijk om je verbruik te beperken. Dit piekverbruik situeert zich 's winters tussen 17 en 20u, dus in de late namiddag en vroege avond.

Elke bijkomende verbruiksbeperking op het piekmoment is welkom omdat ze bijdraagt tot het voorkomen van een effectieve schaarste en van een toepassing van het afschakelplan dat tot doel heeft een algemene black-out te vermijden. Enkele voorbeelden van maatregelen die bijdragen tot het beperken van de globale elektriciteitsvraag: het vervroegen of uitstellen van de werking van bepaalde toestellen (wasmachine, droogkast, strijkijzer,...), het doven van buitenverlichting en verlichting in plaatsen waar zich niemand bevindt, het gebruik van de microgolfoven i.p.v. de klassieke oven, het vermijden van sluipverbruik via laders en toestellen in stand-by.

Indien je bedrijfsvoering in gevaar komt bij een bepaalde periode zonder stroom, kan je het best zorgen om te allen tijde een noodoplossing ter beschikking te hebben. Ook onder normale omstandigheden is een stroomonderbreking immers steeds mogelijk.

In samenwerking met de federale overheidsdiensten en het crisiscentrum werken de gemeenten een noodplan uit voor hun inwoners om zo veel mogelijk te anticiperen op de gevolgen van een afschakeling. Indien je dus om gezondheidsredenen niet zonder stroom kan, kun je het best vooraf contact opnemen met je gemeentebestuur. Zij zijn het best geplaatst om je te zeggen welke lokale voorzieningen er getroffen zullen worden in geval van een effectieve afschakeling.

Het afschakelplan is de uitvoering van het koninklijk besluit van 19 december 2002 en het ministerieel besluit van 3 juni 2005, waaraan, na 2014, aanpassingen werden aangebracht. De aangepaste teksten zijn voor advies voorgelegd aan de Raad van State en zouden in de loop van de volgende weken gepubliceerd moeten worden in het Belgisch Staatsblad.

Het zijn de Ministers van Energie en Economie die kunnen beslissen om het afschakelplan toe te passen als ultiem middel om een algemene black-out - het ongecontroleerd afschakelen van alle gebruikers door het ineenstorten van het elektriciteitssysteem als gevolg van een onevenwicht tussen de vraag naar en het aanbod van elektriciteit - te voorkomen. De elektriciteitsnetbeheerders voeren de beslissingen van de bevoegde autoriteiten uit.

Het afschakelplan is een ultiem middel dat wettelijk voorzien werd om een algemene black-out - het ongecontroleerd afschakelen van alle gebruikers door het ineenstorten van het elektriciteitssysteem als gevolg van een onevenwicht tussen de vraag naar en het aanbod van elektriciteit - te voorkomen. De wetgever heeft geoordeeld dat het algemeen belang in een dergelijke situatie primeert boven het privaat belang. De kosten van een algemene black-out zouden voor de maatschappij immers vele malen hoger zijn dan die van een aangekondigde en gecontroleerde afschakeling van bepaalde groepen gebruikers als ultiem middel om deze algemene black-out te vermijden.

Vanaf de winter 2015 -2016 werd een gewijzigde procedure qua afschakeling overeengekomen tussen de transportnetbeheerder Elia en de distributienetbeheerders : de selectieve afschakeling. Concreet houdt dit in dat indien de beslissing tot afschakeling hen tijdig en op voorhand wordt meegedeeld, de distributienetbeheerders zelf kunnen instaan voor de afschakeling van de door de bevoegde Ministers gekozen schijf, volgens de instructies van Elia, maar zonder hierbij de prioritaire klanten af te schakelen. Het belangrijkste voordeel van deze methode is dat de bevoorrading van de prioritaire klanten zoals de algemene en psychiatrische ziekenhuizen, in de mate van het mogelijke, op geen enkel moment, wordt onderbroken.

Indien om de een of andere reden, het onmogelijk is om tot een selectieve afschakeling over te gaan, dan zal de standaardprocedure toegepast worden : Elia voert de afschakeling uit van de posten die de distributienetwerken bevoorraden en die zich in de gekozen schijf bevinden, vervolgens zullen de distributienetbeheerders de prioritaire klanten opnieuw stroom geven.

De tijdsduur van een afschakeling zal hoofdzakelijk afhangen van 2 parameters: enerzijds het beschikbare geproduceerde en geïmporteerde vermogen en anderzijds de geschatte totale vraag op hetzelfde moment. Een afschakeling kan nodig zijn zolang de vraag het aanbod (productie en invoer) overstijgt. Typisch kan dit 3 tot 4 uur duren, behalve in uitzonderlijke omstandigheden.

Zoals wettelijk bepaald zijn het de Ministers die economie en energie onder hun bevoegdheid hebben die de beslissing nemen en de opdracht geven tot afschakeling wanneer uit de analyse van de transportnetbeheerder blijkt dat alle andere maatregelen ontoereikend zijn om het aanbod op de vraag af te stemmen.

De bevoegde autoriteiten hebben aangekondigd bij een eventueel risico op schaarste te zullen starten met schijf 8 en vervolgens de schijven in dalende volgorde te zullen inzetten. Bij een eventuele volgende periode zal de schijf volgend op de laatst aangesproken schijf ingezet worden om de gevolgen van een afschakeling voor de bevolking zo veel mogelijk te spreiden. Voor de rotatie van de schijven zal dus niet enkel rekening gehouden worden met een effectieve afschakeling, maar ook met een risico op afschakeling. Zelfs wanneer bij een risico op schaarste een schijf niet effectief afgeschakeld is moeten worden, zal bij een volgende schaarste periode de daaropvolgende schijf (in dalende volgorde) aangesproken worden.

Ja, het is mogelijk dat uw woning gevoed wordt door dezelfde hoofdbevoorradingskabel als een prioritaire klant. Indien deze prioritaire klant na afschakeling opnieuw hervoed wordt, zal hetzelfde gelden voor jouw woning. In geval van een selectieve afschakeling zal, net zoals bij de prioritaire klant, de elektriciteitsbevoorrading van uw woning in principe niet onderbroken worden.

Het risico op schade aan gevoelige elektronische apparatuur wegens overspanning tijdens de herbevoorrading is heel beperkt, maar kan niet volledig worden uitgesloten. Het uit het stopcontact halen van gevoelige elektronische apparaten (bv. tv, computer) gedurende een stroomonderbreking is een goede maatregel om dit beperkte resterende risico volledig weg te werken.

In een diepvriezer die niet langer onder stroom staat, stijgt de temperatuur slechts met 1°C per uur. Diepgevroren voedingsmiddelen lopen dus niet het risico snel te ontdooien. Aangezien een afschakeling typisch 3 tot 4 uren kan duren, behalve in uitzonderlijke omstandigheden, blijft het risico dus beperkt.

Neen, je fotovoltaïsche panelen hebben elektriciteit van het openbare distributienet nodig om te kunnen werken. Wanneer dit distributienet niet onder spanning staat, gaan fotovoltaïsche omvormers dan ook automatisch in veiligheidsmodus, dit wil zeggen dat ze zichzelf automatisch afschakelen van het net. In dat geval produceren fotovoltaïsche panelen dus geen elektriciteit meer.

1. Plaats je generator steeds op een goed verluchte plaats, bij voorkeur buiten.
2. Vooraleer de generator te gebruiken, schakel je de hoofdschakelaar van je elektrische binneninstallatie om zodat je afgekoppeld bent van het distributienet. Je dient afgekoppeld te blijven gedurende de volledige gebruiksduur.
3. Sluit niet je volledige installatie op de groep aan, maar enkel die toestellen die je elektrisch wil hervoeden.
4. Sluit geen toestel uit een badkamer, in de nabijheid van een zwembad of in een andere ruimte met water aan op de groep (bij gebrek aan een differentiaalschakelaar op deze groepen).
5. Wanneer je beschikt over fotovoltaïsche zonnepanelen en er zou een afschakeling plaatsvinden in het midden van de dag (wat weinig waarschijnlijk is), probeer je dan niet gelijktijdig te voeden via de groep en via de fotovoltaïsche panelen.

Daarnaast moet je er rekening mee houden dat wanneer een noodgenerator meerdere elektrische kringen bevoorraadt, dit een ingreep ter hoogte van het verdeelbord vereist. Dit kan je het best overlaten aan een vakman. Iedere belangrijke wijziging van de elektrische installatie moet immers gebeuren volgens de regels van het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI). Een erkend controleorganisme moet daarna controleren of deze regels gerespecteerd werden. Dat geldt zowel wanneer de generator in eilandwerking gaat, als wanneer hij parallel met het net bevoorraadt.

Generatoren die parallel kunnen werken met het net moeten verplicht bekend gemaakt worden bij de distributienetbeheerder en moeten beantwoorden aan het technische voorschrift C10/11 van Synergrid.

De installatie van een generator is bovendien onderworpen aan de milieuwetgeving. Afhankelijk van het vermogen van de generator en de hoeveelheid gestockeerde brandstof kan het zijn dat je meldingsplicht hebt of zelfs een milieuvergunning nodig hebt voor de generator, voor de opslag van de brandstof of voor beide. De modaliteiten verschillen van gewest tot gewest.

Neen, van zodra de spanning op het net hersteld wordt, kunnen residentiële klanten (en andere klanten aangesloten op het laagspanningsnet) opnieuw elektriciteit van het net verbruiken.

Echter om een verbruikspiek bij het terug aanschakelen van groepen verbruikers te voorkomen, is het aan te bevelen om niet onmiddellijk alle toestellen opnieuw aan te schakelen. Sommige toestellen zoals een koelkast en een verwarmingsketel verbruiken immers veel meer wanneer ze opstarten. Om dus een nieuwe verbruikspiek te voorkomen, kunnen de andere toestellen best geleidelijk manueel terug opgestart worden.

Onze maatschappij, die in grote mate afhankelijk is van elektriciteitsvoorziening, krijgt ook in normale omstandigheden regelmatig af te rekenen met stroomonderbrekingen. Deze brengen doorgaans geen onoverkomelijke problemen voor de gebruiker met zich mee. Elke gebruiker moet er dan ook steeds op voorzien zijn dat hij gedurende een bepaalde tijdsspanne zonder stroom kan vallen. De preventieve maatregelen die in dergelijk geval noodzakelijk zijn, zijn door iedere gebruiker zelf afzonderlijk te bepalen in functie van zijn eigen situatie.

Bij een afschakeling als gevolg van een elektriciteitsschaarste zal deze doorgaans vooraf aangekondigd worden. 7 dagen vooraf zal gewezen worden op het risico op afschakeling. Tegelijkertijd zal via sensibilisering getracht worden om de elektriciteitsvraag te beperken en een effectieve afschakeling te voorkomen. De dag voordien zullen de ministers van Economie en Energie beslissen of een effectieve afschakeling noodzakelijk is. In een dergelijke vooraf aangekondigde situatie, heeft iedere gebruiker de plicht, ook tegenover de eigen verzekering, de eigen potentiële schade die hij kan voorzien, zoveel mogelijk te beperken.

Bovendien zal een afschakeling doorgaans slechts enkele uren duren, terwijl een algemene black-out veel langer zou duren omdat het net en de productie-installaties geleidelijk terug zouden moeten worden opgestart.

Fluxys heeft alle nodige schikkingen getroffen om de continuïteit van de aardgasbevoorrading naar eindklanten en van de grensoverschrijdende stromen te garanderen. Een eventuele afschakeling zal geen impact hebben op de installaties die onmisbaar zijn voor het beheer van het net en de aardgasbevoorradingszekerheid van het land. In geval van schaarste vervullen zij immers een cruciale rol voor het beperken van het tekort door de heropstart van de elektriciteitsproductie via gasgestookte centrales mogelijk te maken. Anderzijds heeft Fluxys in overleg met de distributienetbeheerders maatregelen voorzien zodat de drukreduceerstations - die de overgang vormen tussen de hogedrukleidingen van Fluxys en het midden- en lagedruknet van de distributie-infrastructuur - geen nadeel zouden ondervinden van een eventuele afschakeling.

De netbeheerders hebben de nodige schikkingen getroffen om de aardgasbevoorrading naar eindklanten te garanderen. Kookplaten of fornuizen op aardgas die geen elektrische voeding nodig hebben, zullen bijgevolg ook in een afgeschakelde zone kunnen blijven functioneren.

Toestellen met een thermo-elektrische vlamdetectie (thermokoppel) hebben enkel elektriciteit nodig voor het bedienen van het ontstekingsorgaan (piëzo). Als alternatieve ontstekingsbron kan een lucifer of aansteker gebruikt worden waarna deze toestellen perfect normaal kunnen functioneren bij afwezigheid van elektriciteit.

Toestellen met elektronische vlamcontrole (ionisatie) zullen echter niet functioneren bij het wegvallen van de elektriciteit.